Herkenning van pijn en/of ziekte
Hoe akelig het ook is om te zien dat je dier pijn heeft, het is een middel om op tijd maatregelen te kunnen nemen.

Prooidieren zoals konijnen en kleine knaagdieren laten helaas minder snel zien dat ze zich niet lekker voelen dan andere huisdieren, zoals honden. Dit is omdat ze dan kwetsbaarder zijn. Een prooidier in het wild dat laat blijken ziek te zijn, valt meer op en heeft een grotere kans opgegeten te worden. Het is daarom van groot belang om je konijn goed in de gaten te houden; het dier kan ook met subtiele, bijna onmerkbare, signalen laten merken dat het pijn heeft. Heeft je konijn pijn of merk je dat het ziek is, dan is het een spoedgeval. Neem direct contact op met de dierenarts: ook ’s avonds of in het weekend.

Tegenstrijdige signalen
Het is goed om je eigen dier goed te kennen, want sommige signalen kunnen tegenstrijdig zijn. Een konijn met zere poten kan languit gaan liggen met de pootjes gestrekt om deze te ontzien, maar veel konijnen doen dit juist graag uit zichzelf en liggen dan op hun gemak. Knarsetanden kan zowel betekenen dat een dier pijn heeft (hard knarsen), als dat het zich op zijn gemak voelt (zacht de tanden knarsen) en konijnen die angstig en gestrest zijn of juist pijn hebben, laten soms hetzelfde gedrag zien. Dit maakt het moeilijk onderscheid te maken.

Ken je konijn
Het is het mooiste als je vertrouwd bent met het gebruikelijk gedrag en de houdingen van je dier. Dus het kennen van je eigen konijn. Denk daarbij aan:

• - Eetgewoonten
• - Drinken
• - Poepen en plassen
• - Bewegen
• - Gedrag
• - Vacht, verharing
• - Turgor
• - Gewicht

Eetgewoontes
Wanneer je konijn niet meer eet, dan is dit een duidelijk teken en zal je waarschijnlijk vrij snel een dierenarts inschakelen. Maar let ook op of ze minder graag of trager eten. Het lijkt dan wel of een konijn eet, maar soms is het dier alleen aan het proberen een stuk hooi of groen naar binnen te werken. Dan kauwt het dus de hele tijd op hetzelfde stukje. Kortom, als er iets verandert - wat dat dan ook mag zijn - neem contact op met een dierenarts en geef een duidelijke beschrijving van wat je waarneemt.

Drinken
Drinkt je konijn opeens veel meer, of juist veel minder, of ziet het drinkgedrag (houding) er anders uit? Ook dat zijn signalen waarop gelet moet worden.

Poepen
Ziet de ontlasting er ongewoon uit; kleine keutels, geen keutels, keutels die aaneengebonden zitten (kettingkeutels)? Vind je regelmatig blindedarmkeutels of heeft het konijn plakpoep of diarree? Kijk de ontlasting elke dag na, ook onder de staart en grijp zo nodig in. Je kan beter een keer te vroeg dan te laat naar een dierenarts gaan.

Plassen
Plast je konijn opeens veel meer of juist minder? Misschien heeft de urine opeens een rode of oranje kleur? Dan hoeft er niets aan de hand te zijn. Dit kan komen door kleurstoffen die in het eten zitten. Als je net een wortel hebt gegeven en daarna is de urine van je konijn gekleurd, dan is de kans groot dat dat de oorzaak is. Geef je hem echter elke dag een stukje wortel en heeft zijn urine opeens een andere kleur, dan is het een ander verhaal en is het verstandig om de urine bij de dierenarts te laten onderzoeken.

Konijnenurine hoort er troebel uit te zien. De mate van troebelheid wisselt per moment van de dag. Maar liggen er echt plakkaten neerslag op de plasplek en/of zie je dat je konijn lang zit te plassen of met moeite, dan is dit afwijkend. Te troebele urine kan als neerslag in de blaas blijven liggen en problemen geven, of zelfs blaasstenen vormen met alle gevolgen van dien.

Bewegen
Maakt je konijn een rare beweging? Zit het dier stil of ineengedoken in een hoekje, misschien drukt het zijn buik tegen de grond? Dan kan je het beste zo snel mogelijk naar de dierenarts gaan. Soms kan het juist ook andersom zijn: een konijn dat onrustiger is, actiever dan normaal. Soms zie je dit konijn steeds gaan verliggen of verzitten. Of kan het zijn draai niet vinden. Probeert hij vaker zijn oren schoon te maken, of de grond of iets anders te wassen. Misschien klinkt het ritme van het lopen/huppen anders dan normaal. Zo zijn er nog heel veel voorbeelden te noemen.

Gedrag/stress
Reageert je konijn anders dan normaal? Misschien schrikt het konijn van dingen waar het gewoonlijk niet van schrikt of reageert het met agressie op iets waar het dier normaal gesproken niet zo op reageert. Bijvoorbeeld met aaien of optillen. Het is verstandig elke gedragsverandering goed in de gaten te houden en er niet lang mee te wachten om naar een dierenarts te gaan.

Vacht en verharing
De vacht van een gezond konijn ziet er mooi, glad, aaneengesloten en glanzend uit. Wanneer dat opeens anders is, het konijn verliest bijvoorbeeld meer haar dan normaal, kan dat een teken zijn dat er iets mis is. Tijdens de rui is het natuurlijk normaal dat het dier meer haar verliest. Maar je kan ook ineens merken dat je konijn veel sterker in de rui raakt dan normaal of het er anders uitziet dan gewoonlijk. Als je je konijn wat langer in huis hebt, weet hoe je verharende dier er normaliter uitziet. Is je konijn in de rui, help het dan door de vacht te borstelen en de dode haren er voorzichtig uit te plukken. Door het zichzelf verzorgen (of een ander konijn te verzorgen) kunnen er teveel haren ingeslikt worden wat maag-darmproblemen kan geven. Ga ook dan langs de dierenarts.

Elasticiteit van de huid
De elasticiteit van de huid (turgor genoemd) van een konijn kan je zelf testen. De turgor is de elasticiteit van de huid. Als je het rugvel optilt moet het vlot terugvallen. Als dit traag gaat, is het konijn uitgedroogd. Dat is geen indicator van pijn, maar van dehydratie.

Weeg je konijn regelmatig
Weeg je konijn eens per maand en als je twijfelt of als het ziek is, vaker. Door je konijn regelmatig te wegen kan je vaak op tijd opmerken dat het dier ziek is en daardoor misschien ook pijn heeft. Dus valt je konijn zonder aanwijsbare reden af, neem dan contact op met een dierenarts.

Kortom, observeer je dier dagelijks, zodat je afwijkingen herkent. Kijk het niet ‘even’ aan, want daar gaat het vaak mis, ook al kun je er de vinger nog niet op leggen. Als je konijn juist laat zien dat het ziek is, is het al een tijdje niet in orde en is het dier er nu zo slecht aan toe dat jij het kunt zien. Dan is het een spoedgeval.                                                                                                                                                                                        

Hoe kan je een ziek dier herkennen?
Hieronder vind je een overzicht met voorbeelden die je bij je dier kunt waarnemen. Realiseer je dat elk dier anders is.

Vacht:

• - Vacht ziet er anders uit, bijvoorbeeld mottig, haren staan uiteen of zijn geklit
• - Overmatige vachtverzorging
• - Gebrekkige vachtverzorging

Een bepaalde plek op het lichaam:
Likken, wrijven, krabben of bijten

Keutels:

• - Minder, kleinere of helemaal geen keutels
• - Kettingkeutels
• - Het vinden van nachtontlasting
• - Plakpoep
• - Vieze, natte vacht aan achterkant

Eten en drinken:

• - Minder eetlust
• - Moeite met eten
• - Minder of meer drinken
• - Blijven knagen aan iets
• - Vermageren
• - Bepaald voedsel niet meer willen eten, bijvoorbeeld brokken of hooi

Gedrag:

• - Agressie
• - Angst
• - Schrikken van zaken waar het konijn normaal gesproken niet van schrikt
• - Ineenkrimpen bij aanraken van een bepaald lichaamsdeel

Plassen:
Meer en vaker plassen

Bewegen:

• - Stijve bewegingen
• - Minder onderzoekend
• - Stil in een hoekje zitten
• - In elkaar gedoken zitten
• - Zich afzonderen
• - Onwillig om te bewegen
• - Lusteloos (lethargie)
• - Meer slapen
• - Onrustige bewegen
• - Minder slapen
• - De buik tegen de grond drukken
• - Uitrekken met een gebogen rug
• - Kreupelheid
• - Omrollen bij het wassen en/of de blindedarmkeutels eten
• - Trillen

Gezicht/kop:

• - Ogen halfgesloten, ongefocust
• - Uitpuilende ogen
• - Gespannen gezichtsuitdrukking
• - Ingevallen gezicht
• - Overgevoeligheid voor licht
• - Snotneus
• - Tranende ogen
• - Kwijlen
• - Strekken en opheffen van de kop
• - De kop scheef houden
• - Staande oren laten hangen
• - Het schudden van de kop (geen luchtsprong/binkie)
• - De oren regelmatig krabben
• - Staren

Geluid:

• - Gillen of piepen, uit zichzelf of bij het aanraken van het lichaam
• - Knarsetanden (hard)
• - Piepende geluiden

Ademhaling:

• - Sneller
• - Snel en oppervlakkig
• - Dieper
• - Hijgen

Sneeuwbaleffect en pijnstilling

Is een dier ziek, dan moet de oorzaak zo snel mogelijk worden gevonden. Een gerichte behandeling en verlichting van de pijn kan erger helpen voorkomen. Ontdek je pas laat dat het konijn ziek is of wacht je te lang met een bezoek aan de dierenarts, dan kan de situatie snel verergeren. De lichamelijke veranderingen bij ziekte kunnen meer medische problemen veroorzaken.

Een konijn dat pijn heeft zal minder goed gaan eten en drinken, het immuunsysteem verzwakt, wondgenezing vertraagt, darmwerking en doorbloeding kunnen verslechteren. Het dier reageert daardoor ook minder goed op een behandeling. In het ergste geval kan het konijn in shock raken en overlijden.

Misverstanden over pijnbeleving

Leef je samen met een huisdier, dan ken je je maatje natuurlijk door en door. Dit sluit niet uit dat je een vergissing kunt maken door te denken dat je dier piekfijn in orde is. Ook in deze situaties kan je dier ongemak of pijn voelen, hoewel dat misschien minder opvalt.

• - Een oud huisdier: ouderdom gaat gepaard met gebreken, op latere leeftijd is de kans op aandoeningen en kwaaltjes groter. Laat je dier 1-2 keer per jaar nakijken voor een gezondheidscheck.
• - Het dier piept of gilt niet: bij hevige, acute pijn is de kans groot dat je dier dit geluid maakt, maar bij pijn die langer aanhoudt niet.
• - Bij lichamelijk onderzoekt reageert het dier niet: dieren tonen lang niet altijd dat ze niet in orde zijn. Een bezoek aan de dierenarts is een stressvol en soms angstig moment. Bij een acute stressreactie komt adrenaline vrij in het bloed, waardoor dieren juist geen reactie laten zien of ineens heel heftig reageren.
• - Het dier is bang: het gedrag dat een dier vertoont bij angst en bij (chronische) pijn lijkt erg op elkaar. Probeer na te gaan wanneer die angst is ontstaan en onder welke omstandigheden.
• - Het ene moment gedraagt het dier zich normaal, het andere moment niet: het voelen van pijn en de mate daarvan kunnen wisselend zijn. Observeer je dier goed, zodat je weet op welke momenten het afwijkend gedrag vertoont. Je konijn filmen kan soms ook helpen te zien hoe het dier zich gedraagt.

Pijnherkenning door vertrekken gezicht

Een hulpmiddel om vast te stellen of je konijn wellicht pijn heeft, is de Grimace Scale. Net als bij mensen is aan de gezichtsuitdrukking van je dier soms te zien of het pijn heeft, of niet lekker in zijn vel zit. De Universiteit van Newcastle heeft onderzoek gedaan naar de manier waarop konijnen hun gezicht in een grimas trekken als ze pijn hebben; hiermee heeft men een schema gemaakt dat de Grimace Scale heet. Dit schema kun je vergelijken met de gezichtsuitdrukking van je konijn, als je het vermoeden hebt dat iets hem zeer doet.

Uit het onderzoek blijkt dat konijnen bij pijn:

1. De spieren van hun oogkas aantrekken (ogen dichtknijpen)
2. De wangen afvlakken (de wangen zien er hol uit)
3. De vorm van hun neusgaten veranderen (meer in een v-vorm)
4. De positie van de snorharen veranderen (strakgespannen en naar beneden gedraaid)
5. De positie en vorm van de oren veranderen (in elkaar gevouwen, cilindervormig)

Wetenschapper dr. Matt Leach, die dit onderzoek heeft uitgevoerd, geeft als kanttekening aan dat dit schema geen middel op zich is om te beoordelen of het konijn pijn heeft. Maar de Grimace Scale kan wel nuttig zijn om te gebruiken naast andere manieren om dit te onderzoeken.

Pdf Grimace Scale

https://www.nc3rs.org.uk/sites/default/files/documents/RbtGS%20Manual.pdf

http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0044437

Voorkomen van pijn

Je kunt natuurlijk niet voorzien of je konijn ziek wordt. Wel kun je sommige problemen proberen te voorkomen, of je op situaties voorbereiden.

• - Problemen in het maagdarmstelsel komen vaak voor en kunnen slecht aflopen. Als je je konijn goede, uitgebalanceerde voeding geeft (en vooral niet te veel – houdt als richtlijn 15-25 gram per kilo streefgewicht aan) met onbeperkt hooi van goede kwaliteit, is de kans groot dat je zijn spijsverteringskanaal gezond houdt. Zie ook het hoofdstuk Voeding in het boek ‘High Five met je konijn’.
• - De tanden en kiezen van een konijnen groeien altijd door. Laat de tanden 1 tot 2 keer per jaar door een dierenarts controleren op onregelmatigheden.
• - Laat je konijnen inenten tegen dodelijke virusziekten myxomatose en VHD 1 en VHD2. Op dit moment zijn dat dus twee injecties per jaar. Voordat je konijn geënt wordt zal een dierenarts altijd zijn gezondheid checken.
• - Wees alert op de aanwezigheid van (inwendige) parasieten, zoals coccidiose en wormen ondanks dat je deze niet ziet (heel soms zie je wormen in de ontlasting). Bij afwijkende ontlasting of terugkerende buikpijnklachten kun je de ontlasting naar je dierenarts brengen voor onderzoek. Neem bij voorkeur de ontlasting van drie dagen mee.
• - Check 1x per dag of de groene vlieg geen eitjes op de huid of in de vacht van je konijn heeft gelegd, waar maden uit komen; controleer ook onder de staart. Deze vliegenlarven kunnen zich door de huid van het konijn eten. Controleer het dier vaker in de zomer, wanneer het warm is. Spray zo nodig met een anti-Myiasisspray of span eventueel fijnmazig gaas om vliegen buiten te houden. Houd het hok droog.
• - Oudere konijnen kunnen gewrichtsproblemen krijgen. Ze struikelen eerder, of springen mis. Maak daarom gebruik van hulpmiddelen om verstuikingen te voorkomen, zoals een loopplank, een opstapje of een opgevouwen handdoek voor verhogingen als een toiletbak.
• - Meer over senioren lees je in High Five ‘De gezondheid van het oudere konijn’.

Voor je naar de dierenarts gaat

Heeft je konijn pijn of heb je het vermoeden dat het ziek is, dan is dit een spoedgeval. Neem direct contact op met de dierenarts om een afspraak te maken. Deze tips kunnen daarbij van nut zijn: leg  telefonisch aan de dierenarts duidelijk uit welke pijnsignalen je ziet en sinds wanneer, en hoe je konijn zich gedraagt. Geef aan dat je zo snel mogelijk wilt langskomen voor een onderzoek. Lijkt het dier pijn te hebben bij een bepaalde actie of beweging? Probeer dit te filmen voorafgaand aan het bezoek aan de dierenarts. De kans bestaat namelijk dat het konijn bij het onderzoek niet laat zien dat het pijn heeft. Woont je konijn in een buitenverblijf? Haal het dier, samen met zijn maatje, naar binnen. Zorg voor een rustige omgeving.

Leg een lichte handdoek in de transportkooi, zodat je de urine en ontlasting goed kunt bekijken.

Probeer te voorkomen dat het konijn te veel afkoelt. Neem het maatje mee naar de dierenarts als steun voor het zieke dier.

Advies

• - In het alternatieve circuit zijn soms nog veel mogelijkheden. Behandelingen als acupunctuur, fytotherapie, homeopathie, Tteam touch en massage kunnen je dier zeker ook goed helpen. Ook fysiotherapie en osteopathie kunnen veel succes hebben.
• - Weet dat sociale media zoals facebook een handig hulpmiddel zijn om dingen na te vragen. En internet is natuurlijk fantastisch om informatie op te zoeken. Echter, websites verouderen en mensen die antwoorden op vragen zijn niet altijd deskundig. Heb je vragen over gezondheidsproblemen van je konijn, stel deze dan aan je dierenarts.

Conclusie

Tenzij het om een acuut geval met ernstige pijn gaat, kan het bijtijds opmerken dat je konijn pijn heeft best moeilijk zijn. Een konijn is een prooidier en laat uit zelfbehoud niet snel laat blijken dat het ziek en dus zwak is. Zorg dat je je konijn goed in de gaten houdt, zodat je het opmerkt als het dier zich anders gedraagt dan gewoonlijk of een andere houding aanneemt.  De hierboven beschreven signalen helpen hierbij. Daarnaast is elk gedrag dat afwijkend is, reden om extra alert te zijn. Ga met een konijn dat pijn heeft snel naar de dierenarts, zodat de oorzaak kan worden achterhaald en de pijn kan worden verlicht, eventueel met pijnstilling. Neem daarnaast voor zover mogelijk maatregelen om te voorkomen dat je konijn ziek wordt, bijvoorbeeld door een goede hygiëne in acht te nemen, je konijn optimale voeding te geven en extra rekening te houden met een senior.

Voor Summer

Dit artikel draag ik op aan Summer, een Franse hangoor die van de week met 2,5-jarige leeftijd gestorven is. Sinds zij heel jong was hebben mij sommige dingen bij haar verbaasd. Summer wilde met 8 weken niet op half-hoog tapijt lopen. Ook niet na een paar weken oefenen. In de loop van de tijd had ik het idee dat Summer niet goed liep zoals ze zou moeten lopen. Ze liep als het ware op haar polsen en de staart stond altijd naar links. Elke keer liet ik mij door andere mensen ‘sussen’ dat het normaal was, en zo hoorde bij de Franse Hangoor.

Na iets meer dan twee jaar, bleek bij röntgenfoto’s dat ze HD had. Vrij kort erna hebben we haar laten inslapen. Summer moet best veel pijn hebben gehad. Waar ik dacht dat Summer een beetje lomp en ongecoördineerd liep, bleek er inderdaad een medisch probleem aan ten grondslag te liggen. De laatste paar dagen wist ik al dat het niet lang meer zou gaan duren. De vakantie afgezegd zodat we niet lang weg zouden zijn. En plots ging het echt heel hard. Haar vacht leek in een versnelde rui te zijn. Waar ze voorheen nooit problemen had gehad tijdens de rui, was het nu echt een ragebol. Steeds vaker met subtiele pijnuitingen, ondanks dat ze dagelijks pijnstilling kreeg.

Op de dag dat ze hard haar tanden begon te knarsen, heb ik de beslissing genomen (met hulp van mijn dierenarts) om haar diezelfde avond te euthanaseren. Wat heeft het voor nut een dier uitzichtloos te laten lijden? Een beslissing om een dier te laten inslapen is nooit makkelijk. De periode voordat de afspraak gemaakt is, vind ik persoonlijk echt heel erg zwaar. Vooral ook omdat er ook echt hele vrolijke en fijne momenten waren op de dag, met name in ons geval in de ochtend. In de middag en avond ging het de laatste paar dagen steeds slechter en zag ik steeds meer stresssignalen, terwijl tot op de dag van het laten inslapen we in de ochtend nog heerlijk getraind hebben.

Van mijn dierenarts kreeg ik de tip het boekje: Zijn we niet te vroeg? Van Hugo van Duijn te lezen. Dit boekje is vaak bij dierenartsen gratis verkrijgbaar. Daarbij wordt de kwaliteit van leven onder de loep genomen. Konijnen ondervinden veel stress van pijn, dat is bekend. In het begin dacht ik steeds; nee, nu is het nog te vroeg. Want het is soms o zo lastig het juiste moment te bepalen om je vriendje te laten inslapen. Nu achteraf denk ik, was ik misschien toch te laat? Geen fijn gevoel, een gevoel wat ik voor de rest van mijn leven mee zal nemen. Ik hoop jullie dit, mede middels dit artikel, te besparen. Ik wens jullie veel moed en kracht met dit soort beslissingen toe.

http://www.gondabrain.biu.ac.il/docs/pain_and_behaviour.pdf

http://www.rabbit.org/health/pain.html

https://www.ahc.umn.edu/rar/pain%26distress.html

http://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/features/do-animals-feel-pain-in-the-same-way-as-humans-do-10371800.html

Herkennen van pijn bij katten, Nienke Bijvoets en Mona de Keizer

Zijn we niet te vroeg door Hugo van Duijn. 2012 Hugo van Duijn, uitgegeven door Sterkliniek Dierenartsen. ISBN 9789081884006

Drs. Mardou van Leuven, dierenarts (Dierenkliniek Veenendaal)